વિશ્વના અન્ય દેશોની જેમ રશિયા-યુક્રેન યુદ્ધની ભારત પર ઘણી અસર જોવા મળી છે. અમેરિકા અને યુરોપની જેમ ભારતમાં પણ ફુગાવાના દરમાં છેલ્લા એક વર્ષમાં સતત વધારો થયો છે, જ્યારે ડોલર સામે રૂપિયો નબળો પડીને તેની સૌથી નીચી સપાટીએ પહોંચી ગયો છે. શેરબજારોમાં સતત વેચવાલી ચાલુ છે. પરંતુ આ બધાની વચ્ચે પણ એવા ઘણા મોરચા છે, જ્યાં ભારતને રશિયા-યુક્રેન યુદ્ધનો પરોક્ષ રીતે ફાયદો પણ થયો છે.
યુક્રેન પર રશિયન આક્રમણને એક વર્ષ વીતી ગયું છે. ગયા વર્ષે 24 ફેબ્રુઆરીએ જ રશિયાએ અઠવાડિયાની ધમકીઓ અને તૈયારીઓ પછી આખરે કિવ પર હુમલો કર્યો. આ હુમલાએ સમગ્ર વિશ્વની કોમોડિટી સપ્લાય ચેઇનને ઊંડી અસર કરી છે. વૈશ્વિક સ્તરે તમામ કોમોડિટીના ભાવમાં વધારો થયો છે. ખાતર, ખાદ્યપદાર્થો અને તેલ અને ગેસના ભાવમાં પણ વધારો થયો છે. તે જ સમયે, પુરવઠા શૃંખલામાં મુશ્કેલીઓને કારણે, નૂર દરમાં વધારો થયો, કન્ટેનરની ઉપલબ્ધતામાં ઘટાડો થયો અને વેરહાઉસિંગની જગ્યા પણ ઘટી. યુદ્ધની શરૂઆત પછીના પ્રથમ 6 મહિનામાં યુરોપમાં નેચરલ ગેસના ભાવમાં 120-130%નો વધારો થયો હતો, જ્યારે કોલસાના ભાવ સમાન સમયગાળા દરમિયાન 95-97% વધ્યા હતા. રશિયા સોયાબીન, મકાઈ અને ક્રૂડ ઓઈલનું વિશ્વનું અગ્રણી ઉત્પાદક છે અને યુદ્ધની શરૂઆતથી ત્રણેયના ભાવમાં સતત વધારો થયો છે.
હવે જ્યારે યુક્રેન-રશિયા યુદ્ધ તેના નિર્માણમાં એક વર્ષ હોવા છતાં તેના અંતની નજીક જણાતું નથી, ત્યારે પ્રશ્ન એ છે કે આગામી અઠવાડિયા અને મહિનામાં વૈશ્વિક અર્થતંત્ર પર તેની વધુ શું અસર થઈ શકે છે. રશિયા હાલમાં 2700 પ્રતિબંધો હેઠળ છે અને વિશ્વના વિવિધ ભાગોમાં તેની $300 બિલિયનની રોકડ અને સોનાની સંપત્તિ સ્થિર કરવામાં આવી છે. જો કે, આ પ્રતિબંધોની બીજી બાજુ એ છે કે યુરોપ તેના કુલ નેચરલ ગેસના 35%, 20% ક્રૂડ તેલ અને 40% કોલસો રશિયા પાસેથી આયાત કરે છે.
વિશ્વના અન્ય દેશોની જેમ રશિયા-યુક્રેન યુદ્ધની ભારત પર ઘણી અસર જોવા મળી છે. અમેરિકા અને યુરોપની જેમ ભારતમાં પણ ફુગાવાના દરમાં છેલ્લા એક વર્ષમાં સતત વધારો થયો છે, જ્યારે ડોલર સામે રૂપિયો નબળો પડીને તેની સૌથી નીચી સપાટીએ પહોંચી ગયો છે. શેરબજારોમાં સતત વેચવાલી ચાલુ છે. પરંતુ આ બધાની વચ્ચે પણ એવા ઘણા મોરચા છે, જ્યાં ભારતને રશિયા-યુક્રેન યુદ્ધનો પરોક્ષ રીતે ફાયદો પણ થયો છે. ભારતે રશિયા પાસેથી સસ્તા દરે ક્રૂડ ઓઈલનો વધારાનો જથ્થો ખરીદ્યો અને તે જ સમયે ભારતમાંથી કૃષિ કોમોડિટીની નિકાસને પણ વેગ મળ્યો.
વર્ષ 2020 થી જ્યારે સમગ્ર વિશ્વની અર્થવ્યવસ્થા કોવિડ રોગચાળાને કારણે સ્થગિત થઈ ગઈ હતી, ત્યારે ભારત વિશ્વના દેશોમાં સૌથી ઝડપથી સ્વસ્થ થનારો દેશ હતો. નાણાકીય વર્ષ 2021-22 ના પ્રથમ ત્રિમાસિક ગાળામાં ભારતીય અર્થતંત્રનો વિકાસ દર 20.1% હતો, જે ચાલુ નાણાકીય વર્ષ 2022-23 ના પ્રથમ ત્રિમાસિક ગાળા (એપ્રિલ-જૂન 2022) દરમિયાન 13.5% હતો. પરંતુ તે જ સમયે, યુક્રેન અને રશિયા વચ્ચે યુદ્ધ ફાટી નીકળ્યું, જેના પછી જીડીપી વૃદ્ધિ દર નીચેના ત્રિમાસિક ગાળામાં ફરી એક વખત નિયંત્રિત કરવામાં આવ્યો. જુલાઈ-સપ્ટેમ્બર 2022 દરમિયાન ભારતના જીડીપીમાં 6.3%નો વધારો નોંધાયો હતો. તેમ છતાં, એક વર્ષ અગાઉના સમાન સમયગાળાની તુલનામાં તેમાં થોડો ઘટાડો થયો હતો.
યુક્રેનમાં યુદ્ધ છતાં ભારતનો વિકાસ દર વિશ્વના અન્ય દેશો કરતા સારો હતો. વિશ્વ બેંક અને ઈન્ટરનેશનલ મોનેટરી ફંડ (IMF)એ પણ ભારતને તુલનાત્મક રીતે ‘બ્રાઈટ સ્પોટ’ ગણાવ્યું છે. IMFના મેનેજિંગ ડિરેક્ટર ક્રિસ્ટાલિના જ્યોર્જિવાએ તો આશા વ્યક્ત કરી હતી કે 2023માં સમગ્ર વિશ્વના વિકાસમાં ભારતનો હિસ્સો 15% રહેશે. ડિજિટાઈઝેશનને ભારતમાં વૃદ્ધિ અને રોજગારીનું મુખ્ય પરિબળ ગણાવતાં જ્યોર્જિવાએ જણાવ્યું હતું કે તાજેતરમાં રજૂ કરાયેલા બજેટમાં સરકારે ફરી એકવાર રાજકોષીય એકત્રીકરણ પ્રત્યેની પ્રતિબદ્ધતા વ્યક્ત કરીને મૂડી રોકાણ માટે પૂરતી જોગવાઈઓ કરી છે.
છેલ્લા કેટલાક મહિનાઓથી સમગ્ર વિશ્વની મુખ્ય અર્થવ્યવસ્થાઓમાં મંદીની સંભાવના છે. કોવિડ પછી, અમેરિકા, યુરોપિયન યુનિયન, જાપાન સહિત ભારતે સામાન્ય લોકો અને ઉદ્યોગોને આર્થિક પેકેજો આપ્યા હતા, જેના પરિણામે મોંઘવારી દર વધવા લાગ્યો હતો. ફુગાવાને કાબૂમાં રાખવા માટે વિશ્વભરની કેન્દ્રીય બેંકોએ વ્યાજદરમાં વધારો કરવાનું શરૂ કર્યું છે અને આ યુએસ અને ભારતીય શેરબજારોમાં ઘટાડો અને વિશ્વની મુખ્ય કરન્સીમાં નબળાઈનું મુખ્ય કારણ છે.
જો યુક્રેન-રશિયા યુદ્ધના પરિપ્રેક્ષ્યમાં જોવામાં આવે તો મોટાભાગની વસ્તુઓ સ્થિર હોય તેવું લાગે છે. વ્યાજ દરનું ચક્ર ધીમે ધીમે ટોચ પર આવી રહ્યું હોય તેવું લાગે છે અને મોટાભાગની કૃષિ કોમોડિટીઝ તેમની ટોચથી 15-25% નીચી છે. રશિયા અને યુક્રેન વચ્ચેનું યુદ્ધ ક્યારે સમાપ્ત થશે તેની આગાહી કરવી ખૂબ જ મુશ્કેલ છે, પરંતુ એટલું ચોક્કસ છે કે આ યુદ્ધની આડઅસરોનો સૌથી ખરાબ તબક્કો પસાર થઈ ગયો છે. કોવિડ સાથેની લાંબી લડાઈ બાદ હવે ચીનની અર્થવ્યવસ્થા પણ ધીમે ધીમે ખુલવા લાગી છે અને તમામ કૃષિ અને બિન-કૃષિ કોમોડિટી માર્કેટમાં આ એક સમાચારથી હલચલ મચી ગઈ છે.
આ સંજોગોમાં એવું માની શકાય કે જો અહીંથી બિલકુલ અણધાર્યું કંઈ ન થાય તો આવનારા દિવસોમાં વિશ્વભરની અર્થવ્યવસ્થાઓમાં અસ્થિરતાનો સમયગાળો ઓછો થઈ શકે છે. વર્ષ 2023-24માં ભારત અને વિશ્વની મોટાભાગની અર્થવ્યવસ્થાઓ તળિયે જતી જોવા મળી રહી છે. પરંતુ આનો અર્થ એ નથી કે તમામ આર્થિક મુશ્કેલીઓ તરત જ સમાપ્ત થઈ જશે. અમેરિકામાં, અમે Google અને Facebook જેવી વિશાળ કંપનીઓને હજારો લોકોને તેમની નોકરીમાંથી કાઢી મૂકતા જોયા છે. પરંતુ હાલમાં ભારતમાં આવા કોઈ ડિસ્ટ્રેસ સિગ્નલ નથી. ભારતની સ્થિતિ વિશ્વના તમામ દેશો કરતા ચોક્કસપણે સારી છે અને આવનારા વર્ષોમાં જ્યારે વિશ્વ આર્થિક વિકાસના આગલા રાઉન્ડમાં જશે ત્યારે ભારત તેનું નેતૃત્વ કરશે.
